Παναγιώτης Χαρατζόπουλος, Cannibal Fonts

Από την ανακάλυψη της τυπογραφίας μέχρι σήμερα, διανύσαμε πολύ δρόμο. Ωστόσο, αν παραμερίσουμε για λίγο την τεχνολογία, κάποιες αισθητικές αξίες παραμένουν σταθερές…

Marketing Week: Υπάρχουν τάσεις ως προς την αισθητική των γραμματοσειρών; Μπορούμε να πούμε ότι και αυτές είναι προϊόντα που «ακολουθούν τη μόδα»;

Παναγιώτης Χαρατζόπουλος: Σίγουρα, όπως υπάρχουν τάσεις και μόδες στη γραφιστική γενικότερα, τις εικαστικές τέχνες, την αρχιτεκτονική ή τη μουσική.
Πολλές φορές δε, οι τάσεις αυτές αντικατοπτρίζουν σημεία των καιρών, που επηρεάζουν τις καλές ή τις εφαρμοσμένες τέχνες. Πολλές από αυτές τις τάσεις κρατούν κάποια λίγα χρόνια και μετά ξεπερνιούνται μέχρι να ανακυκλωθούν και να επανέλθουν κάποια στιγμή στο μέλλον.

Ιδιαίτερα επιρροή στην επιβολή τάσεων έχουν διάφορες διαφημιστικές καμπάνιες, περιοδικά, λογότυπα κ.λπ. που καθιερώνουν έμμεσα ή άμεσα και μία τυπογραφική μόδα.

Για παράδειγμα, στις αρχές της δεκαετίας του ‘80, ο βρετανός γραφίστας Neville Brody, μέσω της δουλειάς του στα περιοδικά Face και Arena ή στα εξώφυλλα μετα-Punk συγκροτημάτων της εποχής, επανέφερε γραφιστικές τάσεις και τυπογραφικές λύσεις των αρχών του αιώνα, από τη Ρωσική Πρωτοπορία, το Bauhaus και το Φουτουρισμό. Η ευκολία που παρείχαν οι πρώτοι DTP υπολογιστές στο σχεδιασμό, επέβαλε μία αισθητική στενών γραμμάτων, πλαγίων συνθέσεων και «σκοτεινών» εικονογραφήσεων. Λίγα χρόνια αργότερα, παράλληλα με την έκρηξη της μουσικής σκηνής του Grunge, υπήρξε μέσω ενός άλλου γραφίστα και τυπογραφικού σχεδιαστή, του David Carson, μία πλήρης αποδόμηση της τυπογραφικής φόρμας και του layout. Όσο και να επηρέασαν όλη τη γραφιστική κοινότητα και την αισθητική της αυτά τα δύο παραδείγματα, μετά από μερικά χρόνια ξεπεράστηκαν και πλέον οι γραμματοσειρές της «μόδας» εκείνης της εποχής είναι χαρακτηριστικές και ίσως αρκετά ξεπερασμένες πια.

Επίσης χαρακτηριστική μόδα είναι το «φαινόμενο» Din, της γνωστής δηλαδή γραμματοσειράς σήμανσης των γερμανικών αυτοκινητοδρόμων στην οποία έγινε της μόδας στην Ευρώπη και ταυτόχρονα στην Ελλάδα – μέσω μιας πολύ επιτυχημένης σειράς συσκευασιών καλλυντικών που χρησιμοποιήθηκε. Έγινε κάτι σαν η μοναδική λύση σε γραμματοσειρά των «trendy» γραφιστών που καλώς ή κακώς τη χρησιμοποίησαν παντού, ακόμα και αν δεν ταιριάζει καθόλου στη χρήση. Και βέβαια, όπως όλα τα δημοφιλή πράγματα, έτσι και οι επιτυχημένες γραμματοσειρές γρήγορα αντιγράφονται, αποκτώντας πολλούς κλώνους που συνεισφέρουν και αυτοί στη γρηγορότερη παρέλευση της μόδας τους.

Marketing Week: Δεχόμαστε ακόμα ότι μια γραμματοσειρά (απλή, καλλιγραφική, δυναμική κ.ά.) επιλέγεται σύμφωνα με το περιεχόμενο, ή -σκόπιμα πια- έχουμε ανατρέψει τον κανόνα;

Παναγιώτης Χαρατζόπουλος: Η κάθε γραμματοσειρά όταν επιλέγεται σωστά, εκφράζει καλύτερα ένα χαρακτήρα, μία ιδέα, ένα συναίσθημα. Το κύριο κριτήριο επιλογής, ειδικά σε γραμματοσειρές κειμένου, πρέπει να είναι η εύκολη ευανάγνωση. Όμως, δεν παύει να είναι ένα εργαλείο οπτικής επικοινωνίας που το αποτέλεσμα κρίνεται σε συνδυασμό με άλλα στοιχεία όπως το μέγεθος, η σύνθεση, τα χρώματα, οι φωτογραφίες, τα υλικά κ.ο.κ.

Έτσι, ακόμα και αν η επιλογή γραμματοσειράς είναι η σωστή, το αποτέλεσμα εξαρτάται πάντα από τον τρόπο χρήσης της από το γραφίστα.

Marketing Week: Ποιες είναι οι προδιαγραφές που οφείλει να διαθέτει μια γραμματοσειρά, τόσο ως προς τον αναγνώστη όσο και ως προς το χρήστη;

Παναγιώτης Χαρατζόπουλος: Ο βασικός σκοπός είναι να επικοινωνήσει σωστά το μήνυμα. Αυτό αφορά κυρίως τον αναγνώστη. Στην περίπτωση που ο αναγνώστης διαβάζει ένα κείμενο στο οποίο δεν έχει επιλεχθεί η σωστή γραμματοσειρά, το πιθανότερο είναι να τον ενοχλεί, αλλά να μην μπορεί να συνειδητοποιήσει τι ακριβώς είναι αυτό που τον ενοχλεί. Και ποια είναι η σωστή γραμματοσειρά; Αν για παράδειγμα ο αναγνώστης διαβάζει ένα βιβλίο με ισόπαχη γραμματοσειρά, είναι σίγουρο ότι θα κουράζονται τα μάτια του. Αν επίσης η γραμματοσειρά είναι κακοσχεδιασμένη, χωρίς σωστές αποστάσεις μεταξύ των χαρακτήρων, είναι σίγουρο ότι θα ενοχλείται από αυτό, αλλά πιθανόν και πάλι ο αναγνώστης να μην μπορεί να καταλάβει τι είναι αυτό που φταίει.

Προσωπικά, λόγω επαγγελματικής διαστροφής μπορούσα πολύ καλά να καταλάβω ότι το βιβλίο που σκόπευα να διαβάσω στις διακοπές είχε στοιχειοθετηθεί με κακοσχεδιασμένα ελληνικά γράμματα. Έτσι, αποφάσισα να αγοράσω το ίδιο βιβλίο στα αγγλικά, επισημαίνοντάς το γεγονός αυτό στον έλληνα εκδότη που με επισκέφθηκε, συμπτωματικά, μετά από λίγο καιρό στο γραφείο για επαγγελματικούς λόγους. Εκείνος, όταν του επισήμανα τα προβλήματα της γραμματοσειράς του ελληνικού βιβλίου, αναγνώρισε το πρόβλημα παραδεχόμενος ότι ούτε εκείνος το είχε συνειδητοποιήσει μέχρι τότε.

Στο συγκεκριμένο παράδειγμα, τόσο ο αναγνώστης, όσο και ο ανεπαρκής γραφίστας του συγκεκριμένου εκδότη δεν αντιλαμβάνονται αυτό που οφείλει να διαθέτει η γραμματοσειρά, την ευαναγνωσιμότητα. Ο αναγνώστης βέβαια, τι φταίει;


Marketing Week: Αυτό που στην οθόνη φαίνεται απλό, ένας μεμονωμένος χαρακτήρας γραμματοσειράς, πόσο χρόνο δουλειάς προϋποθέτει μέχρι να ολοκληρωθεί;

Παναγιώτης Χαρατζόπουλος: Σίγουρα λιγότερο από όσο να χαραχθεί στο μέταλλο όπως παλαιότερα, αλλά πάλι αρκετό.

Γεγονός είναι ότι ο σχεδιασμός γραμματοσειρών είναι μία μοναχική, χρονοβόρος και επίπονη διαδικασία. Προϋποθέτει γνώσεις, εμπειρία και συνεχείς δοκιμές για διορθώσεις, συγκρίσεις και αλλαγές. Επίσης, χρειάζεται ιδιαίτερα αυξημένη συγκέντρωση και προσοχή αφού δεν επιτρέπεται ακόμη και η ελάχιστη παράβλεψη σε έναν από εκατοντάδες ή χιλιάδες χαρακτήρες και συνδυασμούς αυτών, που συμπεριλαμβάνονται σε μία γραμματοσειρά.

Marketing Week: Πώς είναι η αγορά; Υπάρχει ενδιαφέρον στην Ελλάδα; Αλλά και αντίστροφα, μια γραμματοσειρά δημιουργημένη στην Ελλάδα, έχει -με τη μετατροπή της σε λατινική- δυνατότητες για καριέρα στο εξωτερικό;

Παναγιώτης Χαρατζόπουλος: Όσο περισσότερη σημασία δίνεται στην εταιρική ταυτότητα μιας εταιρείας, τόσο μεγαλύτερη αξία και προσοχή δίνεται και στις γραμματοσειρές που τη συνοδεύουν και την αποτελούν. Πολλές εταιρείες επιβάλλουν στους συνεργάτες τους να χρησιμοποιούν πάντα συγκεκριμένες γραμματοσειρές, στο πλαίσιο μίας ενιαίας οπτικής τους ταυτότητας. Άλλες δε, μεγαλύτερες εταιρείες κατά βάση, χρησιμοποιούν γραμματοσειρές που έχουν σχεδιαστεί αποκλειστικά για αυτές και καλύπτουν πλήρως τις ανάγκες της επικοινωνίας τους.

Στο πλαίσιο αυτό, ακόμα και ξένες εταιρείες ζητούν τακτικά προσθήκες ελληνικών ώστε να ταιριάζουν στις λατινικές γραμματοσειρές. Στον τομέα των εκδόσεων, αν εξαιρέσουμε κάποιες λίγες ελληνικές εκδόσεις της ομογένειας ή ξένων πανεπιστημίων, το ενδιαφέρον για ελληνικά γράμματα μάλλον περιορίζεται εντός των συνόρων.

Marketing Week: Έχετε συνεργασία με γνωστούς ξένους οίκους. Αυτό σημαίνει ότι «μεταφράζετε» γραμματοσειρές τους στα ελληνικά;

Παναγιώτης Χαρατζόπουλος: Έχουμε συνεργασία με αρκετές εταιρείες γραμματοσειρών. Κυρίως, γιατί και εκείνοι αντιλαμβάνονται το γεγονός ότι τα ελληνικά είναι πιο σωστά να σχεδιάζονται από Έλληνες, που βιώνουν τη γλώσσα και δεν βλέπουν κάποιους χαρακτήρες σαν απλά σύμβολα.

Το ίδιο ισχύει και για το σχεδιασμό άλλων αλφάβητων όπως κυριλλικών, αρμενικών, ινδικών, κινεζικών, αραβικών, εβραϊκών κ.ο.κ. για τα οποία συνήθως απευθύνονται για τεχνικές συμβουλές ή πρακτική βοήθεια σε τοπικούς σχεδιαστές ή συμβούλους.

Με αυτόν τον τρόπο, το αποτέλεσμα είναι πιο σωστό καθώς αποφεύγεται το φαινόμενο κάποια ωραία π.χ. λατινική γραμματοσειρά να έχει κακής σχεδιαστικής ποιότητας ελληνικά ή κυριλλικά γράμματα.

Marketing Week: Υπάρχει αξιόλογος αριθμός μη εμπορικών αγοραστών στην Ελλάδα, ή οι περισσότεροι επαφίενται στις γραμματοσειρές που βρίσκουν στον υπολογιστή τους;

Παναγιώτης Χαρατζόπουλος: Λίγοι, αλλά μερικοί από τους χομπίστες χρήστες είναι ίσως οι πιο φανατικοί.

Πάντως, το πρόβλημα δεν είναι τι βρίσκει κανείς στον υπολογιστή του, αλλά τι εγκαθιστά. Και βέβαια, είναι ιδιαίτερα αυξημένη στην Ελλάδα σε σχέση, με την υπόλοιπη Ευρώπη και την Αμερική, η χρήση παράνομου λογισμικού, κατ’ επέκταση και των γραμματοσειρών.

Marketing Week: Ποια συμβουλή θα δίνατε -και όχι μόνο στους γραφίστες- για τη χρήση των γραμματοσειρών;

Παναγιώτης Χαρατζόπουλος: Ίσως η συμβουλή θα έπρεπε να απευθυνθεί στις σχολές, δημόσιες ή ιδιωτικές που προετοιμάζουν τους γραφίστες.

Η σωστή χρήση, προϋποθέτει την ορθή γνώση της τυπογραφίας και του σχεδιασμού γραμματοσειρών.

Σε μερικές περιπτώσεις, όπου και όταν διδάσκεται σε σχολές ο σχεδιασμός γραμμάτων, αυτό γίνεται επιφανειακά ή από άσχετους με το χώρο, κάτι που συντελεί ακόμα περισσότερο στην έλλειψη τυπογραφικής παιδείας.

Με δεδομένο ότι η γραφιστική αφορά στην οπτική επικοινωνία μέσω γραμμάτων και εικόνων στο χαρτί ή στην οθόνη, είναι επιβεβλημένο να διδάσκονται ο σχεδιασμός γραμμάτων, η ιστορία της τυπογραφίας, ή ακόμα και η καλλιγραφία, που κάποτε υπήρχε ακόμα και στα δημοτικά σχολεία και βοηθούσε στην αποκωδικοποίηση των συμβόλων που εξελίσσονται σε τυπογραφικά στοιχεία.

Στοιχεία Ταυτότητας
Ο Παναγιώτης Χαρατζόπουλος είναι γραφίστας και ιδρυτής του δημιουργικού γραφείου Cannibal, με κύριες δραστηριότητες την τυπογραφία, την ψηφιακή και την έντυπη επικοινωνία.

Τα τελευταία 15 χρόνια  έχει σχεδιάσει πλήθος γραμματοσειρών για γνωστές εταιρείες και οργανισμούς, για έντυπα και ψηφιακά μέσα, ενώ οι γραμματοσειρές με την εμπορική ονομασία Cannibal Fonts διατίθενται στην Ελλάδα και το εξωτερικό (www.cannibal.gr και www.fonts.gr).